تاریخچه
خط
خط بنایی
خط بنایی یک سبک از خوشنویسی ایرانی است که ریشه در خط کوفی دارد. این خط متشکل از اشکال هندسی است که هنرمند با توجه به فضایی که در اختیار دارد به ترکیب بندی کلمات میپردازد. این سبک از خوشنویسی در قران نهم هجری ظهور کرد و به یکی از عناصر شکل دهنده هنر دوره اسلامی تبدیل شد که برای تزئینات ابنیه مختلف مورد استفاده قرار میگرفت. طرح های پیچیده و معما گونه آن در میان مردم تاثیر شگفتی داشته است و نمادی از تلفیق هماهنگ زیبایی شناسی و معنویت در جهان اسلام بوده است
پیدایش
خط بنایی بعنوان یک تحول هنری از خط کوفی سنتی ریشه میگیرد و به علت تاثیر روز افزون ریاضیات و هندسه در جهان اسلام شکل گرفت. این خط که منشا آن ایران و افغانستان بوده است به دلیل استفاده در معماری ابنیه مختلف به منظور زیبا سازی آن مورد استقبال شدید قرار گرفت. اولین نمونه ی این خط بر روی مناره ای در افغانستان پیدا شده است که به دستور مسعود سوم ساخته شده بود. استفاده از این خط بر روی دیوار ها بجای کاغذ به قدری تاثیر گذار بود که بصورت گسترده ای در سراسر مناطق اسلامی گسترش یافت تا تبدیل به نمادی از ترکیب هنر و علم و پایبندی به عقاید مذهبی باشد
ساختار
خط بنایی به علت ساختار هندسی دقیق خود که از خطوط افقی و عمودی و اشکال مربع مستطیلی زاویه دار تشکیل شده است, از باقی سبک های خوشنویسی متمایز میشود. اجرای این خط نیازمند دقت و مهارت بسیار فراوانی بوده است, زیرا که هر حرف باید در محدوده مشخصی قرار بگیرد بدون اینکه با یکدیگر هم پوشانی داشته باشند. خطوط سیاه یا "سواد" و فضاهای سفید یا "بیاض" باید از ضخامت یکسانی برخوردار باشند که راست گوشه اند و هیچ گونه خط منحنی در ساختار آنها استفاده نمیشود. پایبندی به این قواعد موجب ایجاد کتیبه هایی شبکه ای و هماهنک میشود که از لحاظ هنری در زمان خود نوآورانه بوده است.
خط بنایی از سه سبک مختلف تشکیل شده است که هرکدام از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار است. در ادامه به معرفی این سه سبک میپردازیم
منفرد
سبک "تک‌کلمه‌ای" یا "منفرد" در کوفی مربعی یک رویکرد مینیمالیستی به این هنر است که با تمرکز بر یک کلمه و استفاده از اشکال ساده و هندسی، شناخته میشود. این سبک به‌گونه‌ای طراحی شده است که خوانایی را افزایش دهد و به بیننده امکان دهد تا معنا را با یک نگاه سریع درک کند. معمولاً در معماری مذهبی و بناهای یادبود به کار می‌رود و با تأکید بر یک کلمه واحد، مانند نام یا اصطلاحی مذهبی، تأثیر بصری و معنوی عمیقی ایجاد می‌کند. سادگی و وضوح طراحی، کلمه را برجسته می‌سازد و اغلب با الگوهای هندسی تزیین میشود که اهمیت آن را بیشتر نمایان کرده و پیام را به‌وضوح به همه مخاطبان منتقل می‌کند
گردان
سبک چرخشی کوفی مربعی، که به "بنایی گردان" نیز معروف است، با تکرار کلمات به‌صورت متقارن در اطراف یک محور مرکزی شناخته میشود و الگوهای هندسی پیچیده‌ای را ایجاد می‌کند. در این سبک، اغلب گروه‌هایی از کلمات، مانند "علی"، به طور مکرر و درهم‌تنیده به کار می‌روند تا یک طراحی یکپارچه شکل گیرد. یکی از ویژگی‌های برجسته این سبک، توانایی آن در ایجاد تعادل بین فضاهای مثبت و منفی است که هم از نظر بصری جذاب و هم از نظر نمادین معنادار است. واژه "علی" به‌ویژه در این سبک جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان عنصر مرکزی در بسیاری از ترکیب‌ها به کار می‌رود
سبک مشکل
سبک "پیچیده" در کوفی مربعی با ادغام هنرمندانه متون بلندتر، مانند سوره‌های قرآن یا اشعار، در چارچوب‌های هندسی شناخته میشود. این سبک، مهارت بالای هنرمندان را در جاسازی عبارات طولانی در طراحی‌های پیچیده به نمایش می‌گذارد و سطح بالایی از صنعتگری را نشان می‌دهد. ویژگی برجسته این سبک، ترکیب بی‌نقص متن و هندسه است، جایی که پیچیدگی ترکیب‌بندی نمایانگر توانایی هنرمند در حفظ خوانایی و همزمان ایجاد هماهنگی زیبایی‌شناسانه است
